Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego
prof. dr hab. med. Wojciech Nowak

Prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego ds. Collegium Medicum
prof. dr hab. med. Tomasz Grodzicki

Prezes Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Chorych „Hospicjum im. św. Łazarza” w Krakowie
dr Jolanta Stokłosa

– prof. dr hab. med. Jerzy Wordliczek, Kierownik Kliniki Intensywnej Terapii Interdyscyplinarnej, Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum w Krakowie, Członek Rady Uczelni Uniwersytetu Jagiellońskiego

            Skuteczne łagodzenie cierpienia należy do podstawowych praw każdego chorującego człowieka, niezależnie w jakim kraju się urodził i żyje. Prawo to nabiera szczególnego znaczenia w nieuleczanych, zaawansowanych schorzeniach, gdy opieka medyczna może zaoferować choremu głównie opanowywanie dokuczliwych objawów i opiekę. Systemy opieki zdrowotnej w każdym kraju powinny gwarantować takim pacjentom nieograniczony dostęp do podstawowych leków oraz właściwe szkolenie kadr medycznych. (Radbruch et al. 2013) Współcześnie pacjenci odchodzą zwykle w wyniku długotrwałych, postępujących chorób. Nie jesteśmy jednak bezradni w tym okresie, gdyż obecnie istnieją skuteczne metody łagodzenia dokuczliwych objawów fizycznych, psychospołecznych a nawet duchowych, co sprawia, że pomimo postępu choroby możliwe jest utrzymanie dobrej jakości życia. Takie cele stawia przed sobą opieka paliatywna i hospicyjna (oph), szanująca godność osoby ludzkiej i zarazem jej autonomię, akceptująca nieuchronność śmierci i wykorzystująca podejście interdyscyplinarne w partnerskich relacjach z chorym dzięki właściwej komunikacji. (EAPC 2009)

            Głównymi zabójcami człowieka we współczesnych czasach są choroby układu krążenia, płuc, choroby nowotworowe i otępienie. Schorzenia te, chociaż przebiegają często odmiennie, są zbliżone jeżeli spojrzymy na obecność cierpienia, wyrażonego np. liczbą, zmiennością, czy natężeniem zgłaszanych problemów. (Moens, Higginson, and Harding 2014) Szacuje się, że ok. trzy czwarte chorych nieuleczalnie może skorzystać z włączenia ich do oph. (Etkind et al. 2017) Szczególnie potrzebującą grupą są chorzy w ostatnich tygodniach życia, kiedy zmienność i natężenie różnorodnych problemów osiąga swoje apogeum. (Biasco, Tanzi, and Bruera 2013) Obecnie niestety w żadnym z krajów nie obejmuje się tą opieką wszystkich potrzebujących i wciąż wielu chorych umiera cierpiąc, mimo, że przeciętny czas opieki zwykle nie jest długi i nie przekracza 2 miesięcy. (Allsop et al. 2018) Tymczasem Światowa Organizacja Zdrowia w swojej definicji oph rekomenduje wczesne jej rozpoczynanie, już od rozpoznania nieuleczalnej choroby i prowadzenie jej łącznie z leczeniem przyczynowym, modyfikującym przebieg schorzenia. (Sepúlveda et al. 2002) Rodzi to uzasadnione obawy związane z zabezpieczeniem najbardziej potrzebujących, którym nie udaje się opanować dokuczliwych objawów w ramach podstawowej opieki lekarza rodzinnego, w szpitalach czy w gabinetach specjalistów z innych dziedzin niż medycyna paliatywna. Dlatego istnieje pilna potrzeba intensyfikacji działań zmierzających do włączenia wszystkich profesjonalistów, nie tylko tych pracujących w oph, do działań poprawiających komfort nieuleczalnie chorych. Takie zrównoważenie wysiłków różnych terapeutów pozwoli na lepsze zabezpieczenie większej liczby potrzebujących. (Quill, Abernethy 2013) W Polsce istnieje dość dobrze rozwinięty system w zakresie specjalistycznej oph (kilkaset ośrodków oferujących różne formy tej opieki), konieczne jest jednak wzmocnienie oph w jej podstawowym zakresie, możliwym do realizacji w każdej jednostce opieki zdrowotnej. 

            Większość nieuleczalnie chorych oczekuje możliwie długo, jeżeli to możliwe opieki w domu, w ich naturalnym środowisku, stąd naturalna byłaby potrzeba wzmocnienia roli lekarza rodzinnego w ramach podstawowej oph. (Unicef 2018) Także w wytycznych towarzystw naukowych wielu innych specjalności medycznych spotykamy liczne przykłady rekomendacji zbieżnych z ideą oph, w tym np. określanie celów opieki końca życia, łagodzenie objawów czy podejście holistyczne do zgłaszanych problemów. (Siouta et al. 2016) Istnieje jednak wiele barier w szerszej implementacji podstawowej oph, do których należy brak wiedzy i umiejętności w opanowywaniu objawów, praktycznego wykorzystania sprzętu medycznego, prawidłowego komunikowania się z chorym i jego rodziną, presja czasu czy obawy przed korzystaniem z konsultacji w jednostkach specjalistycznej oph. (Carey et al. 2019) Dlatego niezbędne jest prowadzenie ustawicznej edukacji w tym zakresie, zarówno przed, jak i podyplomowej dla wszystkich profesjonalistów medycznych. (El-Sourady et al. 2019) W Polsce jest to tym bardziej istotne gdyż część chorujących (np. na ciężką przewlekłą niewydolność serca, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc i inne) w ogóle nie ma dostępu do nieodpłatnej specjalistycznej oph w uwagi na ograniczoną zawartość tzw. „koszyka świadczeń”. W końcu także niezależnie od wysiłków pracowników ochrony zdrowia, konieczne jest budowanie szerokiego wsparcia społecznego dla pomocy chorym w ramach programów „współczujących społeczeństw”. (Kellehear 2013)

– dr n. med. Agata Adamkiewicz – Piejko, Odział Paliatywny - Miejskie Centrum Opieki dla Osób Starszych, Przewlekle Niepełnosprawnych oraz Niesamodzielnych w Krakowie

– dr n. o zdr. Tadeusz Wadas – Przewodniczący Małopolskiej Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych w Krakowie

OPIEKA HOSPICYJNA DLA WSZYSTKICH? - ciąg dalszy

– mgr Agnieszka Kwiecińska, Towarzystwo Przyjaciół Chorych „Hospicjum im. św. Łazarza” w Krakowie;
– mgr Paulina Zielińska, Centrum Onkologii - Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Oddział w Krakowie;
– dr med. Magdalena Jarosz, Centrum Diagnostyki i Terapii Onkologicznej NU – MED w Katowicach

– mgr Agnieszka Karpowicz, Towarzystwo Przyjaciół Chorych „Hospicjum im. św. Łazarza” w Krakowie

– mgr Natalia Czyżowska,doktorantka, Instytut Psychologii, Wydział Filozoficzny, Uniwersytet Jagielloński

– mgr Elżbieta Wesołek, Towarzystwo Przyjaciół Chorych „Hospicjum im. św. Łazarza” w Krakowie

– mgr Joanna Kurpiewska, Towarzystwo Przyjaciół Chorych „Hospicjum im. św. Łazarza” w Krakowie

– dr n. praw. Maciej Gibiński, Centrum Doradcze Prawa Medycznego w Krakowie